4 toekomstscenario’s voor het tuinbouwcluster

Regionaal samenwerken

Regionaal samenwerken

Individueel nationaal opereren

Individueel nationaal opereren

Internationaal verantwoord ondernemen

Internationaal verantwoord ondernemen

Mondiaal concurreren

Mondiaal
Concurreren

Ik – Mondiaal

Complete vrijhandel

Het is 2030, tien jaar nadat de wereld werd wakker geschud door een pandemie die heeft geleid tot de grootste wereldwijde crisis die de naoorlogse generatie heeft ervaren. Nadat landen aanvankelijk de grenzen sloten om de pandemie het hoofd te bieden, is de stemming omgeslagen. De wereldwijde economische schade was zo groot dat alles op alles werd gezet om economische groei te stimuleren. Landen vonden elkaar door gezamenlijk de bestaande invoerheffingen en -belemmeringen af te schaffen om de mondiale vrijhandel te stimuleren. Leiderschap komt van vermogende invloedrijke mondiale ondernemers.


Toegenomen verschillen tussen consumenten

De totale vrijhandel creëert een kleine groep extreem rijke consumenten. Deze groep is over de hele wereld te vinden en geeft een impuls aan de vraag naar exclusieve en luxe producten en ervaringen. Niets is te dol, de wereld is hun speelterrein. Work hard, play hard.
In opkomende markten (Azië, Afrika) groeit de middenklasse in de steden. Deze groep is kapitaalkrachtig, hoger opgeleid, technologievaardig en jong. De middenklasse in de westerse wereld, de grootste groep consumenten, staat echter blijvend onder druk. Het inkomen en opleidingsniveau stagneren, evenals de vergroening. Voor deze groep is gemak, snelheid, zelfontwikkeling en prijs leidend in hun behoeften.
De wereld kent een toegenomen onderklasse die rond het bestaansminimum balanceert. Voor die groep vormt de prijs van voedsel het enige selectiecriterium.


Nauwelijks regulering voor klimaat en arbeid

Mondiale klimaatakkoorden zijn een gepasseerd station. Duurzaamheid staat nauwelijks nog op de politieke agenda. Door het gebrek aan sociale bescherming groeien migrantenstromen tot mythische proporties. De groeiende inkomensongelijkheid leidt vrijwel overal tot sociale onrust.


Gelijk speelveld

Overheden richten zich nu dan ook volledig op het realiseren van een mondiaal level playing field. Ook de Nederlandse overheid draagt haar steentje bij door het bedrijfsleven op die manier te faciliteren. Alle aandacht is gericht op ondersteunen van de economische groei. Dit gebeurt onder meer door lastenverlichting door te voeren en regulering op het gebied van milieu, energie en sociale bescherming maximaal te versoepelen, aangepast aan het internationale krachtenveld. Door hieraan consequent vast te houden, speelt de overheid een voorspelbare en betrouwbare rol voor het bedrijfsleven.


Zwaartepunt in Zuidoost-Azië

De volledig vrije wereldmarkt voor kennis, producten, diensten en arbeid zorgt ervoor dat een bestaande trend versneld doorzet: de verschuiving van het economisch zwaartepunt naar Zuidoost-Azië. De welvaartsstijging en bevolkingsgroei spelen zich met name daar af.
In Europa blijft zowel de bevolking als de economische groei stabiel, waardoor het afzetvolume gelijk blijft. Wel is sprake van een veranderd consumptiepatroon gericht op gezondheid en welzijn.


Moordende concurrentie

Grote bedrijven zijn verwikkeld in een moordende mondiale concurrentiestrijd. Sturend voor de ontwikkelingen is de bloei van mondiaal opererende digitale platforms, die een flink deel van de afzet voor hun rekening nemen. Deze platforms vormen de directe schakel tussen grote producenten en afnemers, zowel consumenten als verwerkende bedrijven.


Schaalvergroting en kostenefficiëntie

Door de schaalvergroting binnen het bedrijfsleven krimpt het aantal bedrijven met meer dan de helft. De resterende ondernemingen realiseren elk voor zich een groot aantal internationale vestigingen dicht bij de vraag. Zij worden gedreven door de behoefte aan kostenefficiëntie en de wens om zoveel mogelijk grip te hebben op schakels in de keten, wat leidt tot een hoger rendement. Op deze manier blijven wereldwijd slechts enkele heel grote spelers over, werkend in verticaal geïntegreerde ketens per productgroep, steunend op een grootschalige inzet van robotisering, digitalisering en kunstmatige intelligentie (Artificial Intelligence, AI).


Durfkapitaal

De mondiale consolidatie vergt forse investeringen. Bedrijven met voldoende schaalgrootte maken dankbaar gebruik van durfkapitaal, dat voldoende voorhanden is. De return on investment (ROI) is maatgevend; durfkapitalisten selecteren sterk op bedrijven en ketens waarbinnen de hoogste toegevoegde waarde wordt gerealiseerd. Dit leidt tot een uniformering en daarmee verschraling van het aanbod van bulkproducten.


Alles, overal, altijd

Kenmerk van de stijgende consumentenvraag is zo veel mogelijk gemak tegen een zo laag mogelijke prijs. In de alles-is-overal-altijd consumentenmarkt is volop ruimte voor nieuwe convenience-concepten die via wereldwijde marketing en mondiaal opererende digitale platforms snel hun plek veroveren binnen de markt.
Naast deze grootschalige ontwikkelingen en uniformering blijft er een bescheiden plaats voor kwaliteit en originaliteit voor een kleine groep consumenten die zich dat kan en wil veroorloven. Ook relatief bescheiden bedrijven met een nicheproduct maken gebruik van de mondiale digitale platformen voor hun afzet.


Wat dit scenario betekent voor jouw sector?


Regionaal samenwerken

Regionaal samenwerken

Individueel nationaal opereren

Individueel nationaal opereren

Internationaal verantwoord ondernemen

Mondiaal concurreren

Mondiaal concurreren

Internationaal verantwoord ondernemen

Wij – Mondiaal

Internationale samenwerking noodzakelijk

Het is 2030, precies tien jaar geleden nadat de wereld werd wakker geschud door een pandemie die heeft geleid tot de grootste wereldwijde crisis die de naoorlogse generatie heeft ervaren. De coronacrisis heeft doen inzien dat internationale samenwerking op complexe grensoverschrijdende opgaven noodzakelijk is, zoals voor een vaccinontwikkeling, het klimaat en armoede. Mensen zijn waarden rond gezondheid, veiligheid, solidariteit en duurzaamheid belangrijker gaan vinden. Leiders die met elkaar samenwerken, spelen een belangrijke rol.


Handelsblokken

De mate van samenwerking is wel begrensd. De coronacrisis heeft namelijk ook de bestaande ideologische en culturele breuklijn tussen Europa, de Verenigde Staten en China verdiept. Hierdoor is de wereld verdeeld geraakt in een aantal grote handels- en machtsblokken.
Voor Europeanen speelt de Europese Unie (EU) een grotere rol en is de macht van de EU toegenomen. Dit om de eigen economie te beschermen en als hoeder van een duurzaamheidsagenda voor de lange termijn. Met deze agenda wil de EU een strategische autonomie van de economie realiseren (inzet op voedsel, gezondheid en veiligheid) en een klimaatneutrale samenleving in 2050.
Handelsverdragen tussen de machtsblokken vormen de belangrijkste toegang tot internationale markten buiten de EU. Er gelden importheffingen tenzij er sprake is van zo’n handelsverdrag. Bij deze overeenkomsten nemen de partijen de wettelijke duurzaamheidseisen in acht.


Grote, welvarende middenklasse

Overheden in vooral westerse landen hebben massaal ingezet op herverdeling van middelen (via een speciale belasting voor rijken en op vermogen). Door een progressief belastingstelsel en hogere winst- en vermogensbelasting is de welvaart breed verdeeld onder de bevolking. Dat heeft voor een kapitaalkrachtige, grote en kosmopolitische middenklasse in het westen gezorgd. Deze groep ziet voor het eerst sinds decennia haar reële koopkracht stijgen. De groep extreem rijken wordt kleiner.
Hoewel wereldwijd wordt ingezet op de bestrijding van armoede, zal ook in dit scenario een onderklasse blijven bestaan. Overheidsbeleid is erop gericht om voor deze groep betaalbaar gezond voedsel beschikbaar te maken, bijvoorbeeld door gerichte subsidies en ondersteuning van voedselbankachtige initiatieven.


Vraag naar transparantie

De gegroeide middenklasse waardeert het ‘eerlijke‘ product en is inmiddels zo groot en kapitaalkrachtig dat het mogelijk is een hogere prijs voor duurzaam geproduceerde producten te vragen. Consumenten hebben die prijs over voor duurzame en sociaal verantwoorde producten, met oog voor sociale omstandigheden in lagelonenlanden. Dat vraagt om een verhaal achter het product. De consument wil bij een verhaal, een beweging, horen.
Consumenten willen de duurzame productie kunnen volgen en controleren en eisen dus transparante ketens. Dankzij innovatieve technologieën, denk aan betrouwbare data via block chain, wordt ketentransparantie mogelijk.

De overheid faciliteert een duurzame houding van bedrijven via belastingprikkels, subsidies en gewaarborgde keurmerken. Maar ook door niet-duurzame geïmporteerde producten van buiten de EU te weren en fossiele brandstoffen uit te bannen.
De grotere voorkeur van consumenten voor duurzame producten en de handelsblokvorming leiden tot afzetketens die grotendeels beperkt worden tot de grenzen van het handelsblok. Schaalvergroting en specialisatie zetten ook in dit scenario door, met daarbij veel aandacht voor de realisatie van circulaire productieclusters in de nabijheid van grote bevolkingsconcentraties.


Winstgevende duurzaamheid

De afgeschermde grote Europese markt, een kapitaalkrachtige consumentenvraag en de strenge regulering van overheden dragen ertoe bij dat bedrijven en investeerders zich kunnen richten op de lange termijn. Duurzame bedrijven zijn winstgevend en kunnen blijvend investeren. Overheden stellen op grote schaal kapitaal beschikbaar aan internationale samenwerkingsverbanden van bedrijven om duurzaamheidsdoelstellingen te halen. Bedrijven gaan strategische samenwerkingen aan en door fusies en joint ventures is kapitaal te mobiliseren voor groei. Het belang van duurzaamheid, gezondheid en circulariteit genereert kansen voor nieuwe, innovatieve bedrijven.


Strenge eisen

De ontwikkeling van technologie wordt onder stringente internationale (Europese) voorwaarden geaccepteerd, uitsluitend om maatschappelijke doelen te realiseren, met name verduurzaming. Nieuwe technologie zoals kunstmatige intelligentie moet uitlegbaar, veilig en betrouwbaar zijn. De EU accepteert geen genetische modificatie. De strenge eisen aan de werkomstandigheden en beloning voor arbeidsmigranten leiden tot een impuls op het terrein van robotisering en automatisering. Dit wordt versterkt door het afnemend aanbod van arbeidsmigranten, omdat die in eigen regio ook aan de slag kunnen.
Techbedrijven weten de grote schaal van elk handelsblok te benutten. Per handelsblok domineert een handjevol technologiebedrijven de markt.


Samenwerking in keten en onderzoek

De op duurzaamheid gerichte samenleving vereist nauwe ketensamenwerking tussen partijen. Coöperaties en andere samenwerkingsverbanden tussen ondernemingen ontwikkelen zich langs die lijn verder. Collectieven kunnen bij onderzoek en ontwikkeling naar verduurzaming rekenen op financiële participatie van de overheid.


Wat dit scenario betekent voor jouw sector?


Regionaal samenwerken

Regionaal samenwerken

Individueel nationaal opereren

Internationaal verantwoord ondernemen

Internationaal verantwoord ondernemen

Mondiaal concurreren

Mondiaal concurreren

Individueel nationaal opereren

Ik – Lokaal

Europese Unie scheurt

Het is 2030. Als gevolg van het uitbreken van de coronapandemie tien jaar geleden, die gepaard ging met een tweede golf van besmettingen in veel landen, raakte de wereldeconomie in een depressie. Doordat landen zich nog dieper in de schulden staken, ontstond een nieuwe schuldencrisis. De solidariteit in de Europese Unie heeft geen stand gehouden en de unie is gedesintegreerd in een Noordelijke en Zuidelijke Unie. Ieder met een eigen munt. Sterke nationale leiders geven vorm aan de nationale sentimenten.


Dalende koopkracht consumenten

In het westen vergrijst de bevolking in versneld tempo, mede doordat de immigratie is beperkt.
De middenklasse in het westen staat onder grote druk, de koopkracht daalt. De contrasten tussen groepen consumenten nemen toe. De Nederlandse consument vereenzelvigt zich met oer-Hollandse merken.
In groeiende economieën in Zuidoost-Azië neemt de groep rijke consumenten een grote vlucht. Voor deze groep is alles wat status biedt onderdeel van hun consumptiepatroon. De middenklasse in met name Azië groeit, is jong en vooruitstrevend en technologievaardig. Zij vragen om kwaliteit en hun consumentenvoorkeuren gaan uit naar producten waarmee zij zich kunnen onderscheiden.


Bescherming eigen markt

De langjarige, gure economische situatie in veel landen heeft ertoe bijgedragen dat overheden sterk zijn gaan inzetten op bescherming van het bedrijfsleven en met name de bedrijven met de beste prestaties, de nationale kampioenen. Markten zijn meer gereguleerd. Hier horen nationale importheffingen bij. De winst- en vennootschapsbelasting is verlaagd om zo het vestigingsklimaat en de internationale concurrentiepositie van Nederland te verbeteren.
Met een nationaal werkgelegenheidsplan is de eigen arbeidzame bevolking geactiveerd. Dat is ook nodig, omdat arbeidsmigranten niet worden toegelaten. Tegelijkertijd zijn de importbeperkingen toegenomen. Een houding van de overheid die mede is ingegeven door de vraag van consumenten om producten van eigen bodem voor een lage prijs.
Om te overleven, kiezen veel bedrijven ervoor om in het buitenland vestigingen te openen en te produceren voor lokale markten, veelal onder lokale branding.


Mondiale handel weggevallen

De jarenlange coronapandemie en de economische recessie hebben de mondiale handel goeddeels stilgelegd. Nationale overheden zetten in op verlaging van de overheidsuitgaven, met name op de gebieden sociale zekerheid en volksgezondheid. Ze streven naar minder afhankelijkheid van buitenlandse productie en consumptie.
De internationale handel beperkt zich hoofdzakelijk tot omliggende landen, afzetmarkten zijn kleiner, productieketens zijn minder efficiënt en de economische groei ligt lager. Concurrentie vindt plaats tussen staten en regio’s. Wat aan handel geregeld moet worden, gaat via bilaterale afspraken.


Collectieve voorzieningen onbetaalbaar

De steun voor het nationale bedrijfsleven heeft wel een prijs. Het eigenbelang staat voorop, de betaalbaarheid van collectieve voorzieningen is daar ondergeschikt aan. De financiële positie van de middenklasse stagneert en de ongelijkheid neemt verder toe doordat sociale zekerheid afbrokkelt. De oplopende werkeloosheid en kosten voor gezondheidszorg hebben het einde van de verzorgingsstaat ingeluid.
Een gezamenlijke aanpak van duurzaamheid ontbreekt. Bedrijven draaien op voor klimaatschade en worden geacht de gevolgen van klimaatveranderingen zelf op te lossen.


Innovatie stokt

Het gebrek aan schaalgrootte leidt ertoe dat minder gespecialiseerde technologieën beschikbaar zijn. Innovatie neemt ook af omdat gevestigde bedrijven meer investeren in belangenbehartiging dan in onderzoek. Bedrijven zijn vooral gericht op maximale opbrengsten tegen minimale kosten. Er ontstaan grote regionale verschillen, veroorzaakt door uiteenlopende opvattingen en het ontbreken van standaarden voor onder meer de inzet van biotech, genetische modificatie (gmo’s) en technologie in het algemeen.
Bedrijven zijn gericht op de korte termijn. Langetermijninvesteringen zijn te risicovol en nemen af. Banken hechten namelijk groot belang aan eigen vermogen en zekerheden. De verzekerbaarheid van bedrijfsrisico’s komt daarmee onder druk te staan.


Wat dit scenario betekent voor jouw sector?


Regionaal samenwerken

Individueel nationaal opereren

Individueel nationaal opereren

Internationaal verantwoord ondernemen

Internationaal verantwoord ondernemen

Mondiaal concurreren

Mondiaal concurreren

Regionaal samenwerken

Wij – Lokaal

Behoefte aan regionale zelfvoorziening

Het is 2030. Op het dieptepunt van de coronacrisis tien jaar geleden leefde in Nederland ieder gezin teruggetrokken in zijn eigen woning, maar wel betrokken bij de samenleving. Door de coronapandemie en de economische crisis die daarop volgde, is een zwaar accent komen te liggen op voldoende, gezonde voeding, duurzaamheid en zelfvoorziening op regionaal niveau. Om te voorkomen dat bedreigingen voor de gezondheid zich snel kunnen verspreiden, zijn overheden en consumenten wars van mondiale handelsstromen. Verbindend leiderschap van samenwerkende burgemeesters en regiobestuurders speelt een grote rol.


Inkomensherverdeling consumenten

De middenklasse ziet haar koopkracht stijgen door herverdeling van inkomens. Deze groep is sterk verbonden aan de regio en vormt lifestyle-collectieven en gemeenschappen die de cultuur van een regio domineren. Geborgenheid, eigenheid en kleinschaligheid staan centraal. Niet het bezit telt, maar de beleving van het authentieke product. Een product dat het liefst zelf is gemaakt of door de eigen gemeenschap. Een schone leefomgeving is dominant. In regio’s die het goed doen, verdwijnt de onderklasse vrijwel geheel. Zij treedt toe tot het onderste segment van de groeiende middenklasse. Tussen regio’s bestaan grote lokale en regionale verschillen. Het assortiment is beperkt tot wat lokaal wordt geproduceerd, waardoor de keuzevrijheid van consumenten kleiner is.


Burgemeesters bepalend

De aandacht voor veiligheid op regionale schaal vindt zijn weerslag in de mondiale economie. Het zijn vooral regio’s die de politieke en economische macht naar zich toe hebben getrokken. Zij richten zich op een betrouwbare voorziening van strategische goederen en diensten aan hun burgers, zoals water, energie, onderwijs, vervoer en transport en ook voedsel. De schaal van de afzet is daardoor sterk gekrompen. Aandacht voor regionale, sociale en duurzaamheidsaspecten in die verkleinde markten zijn leidend.
De maatschappij wordt nu bestuurd door samenwerkende burgemeesters en regionale overheden. Landen bewaken de resterende nationale belangen zoals defensie. Daarnaast zorgen landen ervoor dat de eigen regio’s worden afgeschermd door het opwerpen van handelsbelemmeringen, aangespoord vanuit de eigen regio’s. Er is een kern-EU ontstaan als een samenwerkingsverband van regio’s uit Nederland, Duitsland, Vlaanderen en Denemarken, landen met gelijkluidende ambities en belangen.


Cityservice centres

De geregionaliseerde markten zorgen voor een forse verschuiving van business-to-business naar business-to-consumer. Dit heeft grote gevolgen voor de structuur en organisatie van de keten. Zonder aandacht voor maatschappelijk draagvlak in de regio wordt het moeilijk om een plek in de markt te blijven veroveren.
Consumenten eisen transparantie: kwalitatief hoogwaardige en duurzame producten moeten zo veel mogelijk worden geproduceerd in de eigen regio, met een verantwoord productieproces. Bedrijven worden dan ook gedwongen om regionale samenwerkingsverbanden aan te gaan die controleerbaar bijdragen aan een regionale stabiele sociale structuur en kringloopeconomie. Mensen met afstand tot de arbeidsmarkt integreren in het arbeidsproces, is hiervan onderdeel. Dit vraagt van bedrijven om een deel van hun autonomie in te leveren, omdat samenwerking en integratie met andere vormen van bedrijvigheid onvermijdelijk leidt tot organisatorische risico’s. Er ontstaan duurzame cityservice centres. Dit zijn productiegebieden waarin bedrijven horizontaal en verticaal sterk geïntegreerd zijn. Deze clusters leveren voedsel, groen, water, energie, data en ontspanningsmogelijkheden aan de stad en ze brengen reststromen uit de stad tot waarde in hun productieprocessen.


Open source

In deze wereld voltrekken zich zeer diverse technologische ontwikkelingen die elk zijn aangepast op de regionale behoeften en normatieve voorkeuren. Dit vormt een hindernis voor verdere mondialisering en de daarbij behorende grote techbedrijven. In plaats daarvan neemt het principe van open source een grote vlucht, vrij toegankelijke kennis die collectief wordt ontwikkeld. Op basis van die generieke technologische ontwikkelingen kunnen lokaal en regionaal toepassingen worden ontwikkeld die zorgen voor een goede balans tussen opbrengst en impact.


Crowdfunding

De sterke regionale oriëntatie maakt financiering vanuit crowdfunding en andere regionale vormen van collectieve financiering mogelijk. Dat combineert goed met de wens om regionaal de touwtjes in handen te houden.


Wat dit scenario betekent voor jouw sector?



Heb je vragen of wil je je aanmelden voor
de nieuwsbrief?